Vertalershuis Amsterdam

Lipták Ház

Bijeenkomst RECIT in het Hongaarse Vertalershuis

Door Marije de Bie

Van 13 tot 15 mei kwamen vertegenwoordigers van Europese Vertalershuizen, die verenigd zijn in RECIT, het netwerk van Europese Vertalershuizen, bijeen in het Hongaarse Vertalershuis in Balatonfüred, om te bespreken wat er gaande is in de verschillende huizen en bij welke projecten we kunnen samenwerken.

Na drie dagen reisde ik terug naar Nederland, geïnspireerd door de gesprekken met mensen die in andere landen Vertalershuizen leiden, en dankbaar voor alle goede ideeën die zij met me deelden. Maar de meeste indruk op mij maakte het Hongaarse Vertalershuis zelf, met zijn 140 jaar oude, rijke literaire geschiedenis, waarover zijn oprichter en directeur Péter Rácz ons mooie verhalen vertelde. In dit Vertalershuis werden de afgelopen twintig jaar door vertalers in allerlei talen de werken vertaald van grote Hongaarse auteurs als Péter Nádas, László Krasznahorkai, Sándor Márai, Krisztina Tóth en Péter Esterházy.

In de zomer wordt Balatonfüred, een badplaats aan het Balatonmeer op zo’n 130 kilometer afstand van Boedapest, bevolkt door toeristen. Deze dagen was het weer guur en stormachtig en bleven de toeristen weg. Met leegstaande en onverlichte hotels en vakantiehuizen kreeg het stadje iets troosteloos over zich. In de zomer is ook het Vertalershuis bijna altijd vol, met voor het merendeel gasten uit Centraal- en Oost-Europa, maar nu werd slechts één kamer bewoond door een Bulgaarse vertaalster, met het voordeel dat ze zich in deze weersomstandigheden volledig aan haar vertaalwerk kon wijden.

Péter woont in Boedapest, en bezoekt zijn Vertalershuis onregelmatig, wanneer hij dat om wat voor reden dan ook nodig vindt. De dagelijkse gang van zaken in het huis laat hij over aan een bewoonster van Balatonfüred. Péter is als vertaler Duits-Hongaars een collega van zijn gasten ̶ op dit moment werkt hij aan de vertaling van Kafka’s brieven ̶ en geeft les aan de Vertalersschool in Boedapest, waar Hongaars de gemeenschappelijke brontaal is.

Hij verbleef als jonge vertaler een aantal keren in het Duitse Vertalershuis in Straelen, het eerste en grootste werkcentrum ter wereld voor literair vertalers in en uit alle talen. Daar ontstond in de jaren tachtig Péters droom, het oprichten van een Vertalershuis in zijn geboorteland Hongarije, waar literair vertalers in en uit het Hongaars zouden kunnen werken. Zijn idee werd enthousiast ontvangen door het Hongaarse ministerie van Cultuur, dat hem bovendien wees op het leegstaande huis van de overleden auteur Gábor Lipták in Balatonfüred. Het oeuvre van deze auteur heeft nooit een groot lezerspubliek bereikt, maar zijn huis was in de jaren vijftig een levendige ontmoetingsplek voor auteurs, en had daarmee een belangrijke functie in de literaire kringen in die tijd. Lipták en zijn vrouw hadden geen kinderen, en zij lieten hun huis na aan een literaire organisatie die niet de financiële middelen had om het in verval geraakte huis te renoveren.

Het huis bleef jarenlang onbewoond, totdat Péter in 1991 de organisatie zijn plan voorlegde om er een Vertalershuis van te maken. Op voorwaarde dat hij het benodigde geld bij elkaar zou krijgen om het huis te verbouwen was deze bereid het aan hem over te dragen. Péter had het geluk dat in de jaren na 1989 internationale organisaties manieren zochten om voormalig communistische landen te steunen, waardoor hij diverse partijen bereid vond om een financiële bijdrage te leveren aan zijn project. Naast het Ministerie van Cultuur, de gemeente Balatonfüred en enkele privépersonen waren Péters eerste subsidieverstrekkers het Nederlandse Prins Bernhard Cultuurfonds, het Zwitserse Pro Helvetia en het Duitse Goethe Institut. Samen investeerden deze organisaties miljoenen in een omvangrijke renovatie van Liptáks huis (Lipták Ház), waarna in 1997 de deuren van het Hongaarse Vertalershuis (Magyar Fordító Ház) werden geopend. Het huis bevat zeven slaapkamers, waarin literair vertalers een week tot twee maanden met een beurs kunnen verblijven. Vertalers uit het Hongaars krijgen voorrang, maar als er kamers over blijven zijn ook vertalers in het Hongaars welkom, weliswaar zonder beurs. Een gelijktijdig verblijf van vertalers in en uit het Hongaars bewees regelmatig zijn meerwaarde, omdat de aanwezige native speakers van de brontaal een vertaler in de omgekeerde richting waardevolle adviezen konden geven. Zo werkt vertaler Nederlands-Hongaars Tibor Bérczes, een graag geziene gast in het Vertalershuis Amsterdam, ook regelmatig in het Vertalershuis in Balatonfüred. Vaste gast uit Nederland was de afgelopen twintig jaar Mari Alföldy, die in het Hongaarse Vertalershuis een Russische vertaler ontmoette die haar echtgenoot zou worden.

Péters meest bijzondere gast was de Servische vertaler Sava Babić, die een jaar in het Vertalershuis woonde om de oorlog in Belgrado te ontvluchten. Deze situatie was zo uitzonderlijk dat de toenmalige president van Hongarije Árpád Göncz, de eerste president na de politieke omwenteling, die bovendien zelf vertaler uit het Engels was (van onder andere Tolkiens The Lord of the Rings en Lowry’s Under the Volcano), hem in het Vertalershuis kwam bezoeken.

Een recente en waardevolle aanwinst voor het Hongaarse Vertalershuis is het ‘tuinhuisje’, dat in vroegere tijden werd bewoond door de tuinman ̶ tevens geheim agent ̶ en zijn gezin. Dit aparte huisje in de tuin is gebruiksvriendelijk gemaakt voor mindervalide vertalers: het is volledig gelijkvloers, douche en toilet zijn aangepast en er is een noodknop aangebracht. Deze bijzondere toevoeging aan het toch al zo mooie Hongaarse Vertalershuis is kenmerkend voor de aandacht waarmee Péter zijn huis in de loop der jaren heeft vormgegeven. Ik keer er graag nog eens terug, maar dan met meer zonneschijn.

22-05-2019 in weblog

Over Marije de Bie

Sinds 1 september 2019 is Marije de Bie coördinator van het Vertalershuis Amsterdam. Marije werkte eerder als acquirerend redacteur vertaalde fictie bij uitgeverij De Bezige Bij en als bureauredacteur bij Nijgh & Van Ditmar, en als docent klassieke talen op middelbare scholen. Ze studeerde Grieks en Latijn aan de UvA en volgde een Master in Publishing in Oxford.