Vertalershuis Amsterdam

Na de verbouwing

Vertalershuis Amsterdam in 2022

Door Andrea Kluitmann

De eerste twee weken van september zat ik samen met collega en vriendin Birgit Erdmann in het Vertalershuis Antwerpen. Het was nog zomer en de stad gonsde van het post-lockdown-plezier. Op alle terrasjes zaten groepjes met flessen cava, langs de Schelde werd er geflaneerd als waren we in de Méditerranée, en in het mooie appartement ontdekten we in de goed gevulde boekenkast Louis Paul Boon en lazen elkaar voor uit De bende van Jan de Lichte. We fietsten door Zuremborg, waar het Vertalershuis zetelt, een wijk vol prachtige Jugendstilgebouwen. We aten op het dakterras of op de bruisende Dageraadplaats, we gingen naar musea.

‘Wat een heerlijk leven is dit!’ riepen we uit. Als literair vertaler verdien je beroerd en werk je keihard. Zonder bestsellers, broodbaan, erfenis of wat voor oplossing dan ook beland je zonder enige twijfel in de ouderdomsarmoede. Maar op deze plek te mogen werken én daarvoor ook nog een beurs ontvangen – dat is ontzettend bijzonder. ‘Dat gun je elke vertaler!’ zeiden we vaak tegen elkaar. En vervolgens: ‘wanneer gaat het Vertalershuis Amsterdam weer open?’

Ik vroeg het coördinator Marije de Bie die zich graag liet interviewen op het Letterenfonds.

Laten we bij het begin beginnen: waarom deze verbouwing?

Het Vertalershuis Amsterdam zit in een heel oud en prachtig pand, waaraan al jarenlang alleen het meest noodzakelijke is gebeurd. Er is in twintig jaar weinig veranderd. De kamers doen daardoor nu wat studentikoos aan; de badkamers zijn oud, de keuken ook. Ik weet dat veel vertalers dat helemaal niet erg vinden, maar er spelen ook andere overwegingen, zoals de torenhoge energiekosten. Er waren raamkozijnen waar je een vinger tussen kon steken, daar blies de wind doorheen. Bovendien wordt het huis heel intensief gebruikt: veel bewoners werken er dag en nacht, soms op de gekste tijdstippen. Er werd dus flink gestookt. Bovendien kon de verwarming alleen per twee kamers worden geregeld, ook niet echt handig.

Doordat het Vertalershuis in coronatijd toch al een hele tijd leeg zou staan, was er ruimte om het grondig aan te pakken. We hebben duurzaamheidsadviseur Evert-Jan van Latum gevraagd om een energieadvies. Een architect heeft de bouwkundige aspecten onder de loep genomen: de fundering is gelukkig nog goed (geen vanzelfsprekendheid in Amsterdam tegenwoordig), maar het dak vergt aandacht. Ook uit het rapport van Van Latum bleek dat er veel te winnen valt: met hoogwaardig dubbel glas en isolatie van de wanden bijvoorbeeld, en er komen zonnepanelen en een warmtepomp om energie op te wekken. Het hele verwarmingssysteem gaat op de schop.

Met dit plan van aanpak konden we door naar de volgende stap: het gaat om een flinke investering dus is de onderbouwde begroting voorgelegd aan OCW, het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. We zijn immers een publieke organisatie, als onderdeel van het Nederlands Letterenfonds dat belastinggeld mag besteden aan cultuur. Naast de dingen die evident aan vernieuwing toe waren, zoals de badkamers en de keuken, bedachten we al pratende dat het zonde is om de kelder niet te gebruiken; zo’n mooie grote ruimte midden in Amsterdam. Toen ontstond het idee om de bibliotheek uit te breiden; er is in het Vertalershuis namelijk geen plaats meer voor nieuwe boeken en bovendien wordt de bieb gebruikt voor workshops en andere bijeenkomsten. De huidige bieb kan worden verdubbeld door een vide te bouwen. De architect heeft hiervoor een prachtig ontwerp gemaakt – met meer ruimte voor boeken en voor mensen, zodat er bijvoorbeeld ook in groepjes kan worden gewerkt. Dat we de bibliotheek kunnen uitbreiden hebben we trouwens helemaal te danken aan een legaat.

Aha, er komt dus ergens een mooie gedenkplaat voor de donateur?

Nee, het gaat om een overleden persoon die anoniem wil blijven en zijn of haar erfenis heeft nagelaten aan het Letterenfonds, bij voorkeur ten behoeve van de bibliotheek. Een bijzonder gewaardeerd en welkom gebaar. Toch kan het ook nu nog gebeuren dat onze begroting niet afdoende blijkt, dan overwegen we een crowdfunding.

De toegankelijkheid voor mensen met een beperking was vast ook een punt?

Zeker! We willen ook mensen die slecht ter been zijn kunnen ontvangen. Er is gekeken naar de mogelijkheid van een lift, maar dat was heel erg duur en leverde ook te veel lelijkheid op. Daarom is er iets anders bedacht: ons kantoor op de begane grond gaat naar kamer 1 en het huidige kantoor op de begane grond wordt een apart appartement; er wordt een muur verschoven om het groter te maken. Door het kantoor naast de keuken te plaatsen hebben we meer contact met de bewoners, kunnen we even samen koffie drinken en ontstaan er kortere lijntjes.

Toen het plan gereed was, is het, zoals gezegd, voorgelegd aan OCW. Dat had wel wat voeten in de aarde, want het gaat echt om een hoog bedrag; je moet natuurlijk kunnen aantonen dat zo’n verbouwing echt nodig is, en belangrijk. Daarna zijn de noodzakelijke vergunningen bij de gemeente aangevraagd, ook geen gemakkelijke onderneming. Een voorbeeld: het aanzicht van buiten wijzigt licht omdat de gemeente de oorspronkelijke bovenlichten (in de ramen) graag weer terug zag komen in de gevel. En omdat er een raam bijkomt.

Een extra raam? Waar?

In de keuken, pal naast de eettafel. Waar je nu op een muur kijkt, heb je straks uitzicht op een heel erg mooie Amsterdamse straat, de Wanningstraat. Daar was wel een speciale vergunning voor nodig.

Daarom duurt het allemaal zo lang...

Ja, maar het ergste komt nu: de zoektocht naar een aannemer! Die zoektocht is sinds maanden gaande, er is een enorme krapte, ik denk dat de meeste mensen dat onderschatten. Als overheidsinstelling moeten we de klus aanbesteden, dat betekent dat er ten minste drie verschillende offertes nodig zijn, zodat we die kunnen vergelijken en onze keuze beargumenteren. Een billijke eis, bij de besteding van publiek geld. In de praktijk is het lastig: we hebben inmiddels met veertien aannemers onze wensen besproken en het pand bekeken. Toch komt het dan vaak niet van een offerte: geen tijd, geen mensen, we kunnen pas over een jaar beginnen.

Of ze vragen om exclusiviteit en willen als enige een offerte maken. Zo’n offerte is ingewikkeld en kost veel tijd, je zou het kunnen vergelijken met leesrapporten of proefvertalingen. De markt is zo krap dat aannemers in de luxepositie verkeren dat ze exclusiviteit kunnen vragen, maar daarmee kunnen wij niet uit de voeten. Nu zijn we in het stadium waarin er in principe drie aannemers zijn gevonden die serieuze interesse hebben en binnen zes weken een offerte gaan maken.

En dan in het voorjaar weer open?

Nadat wij alle stempels, toestemmingen en vergunningen voor het Vertalershuis rond hadden, is in de zomer de boel leeggehaald. We gingen ervan uit dat de verbouwing na de zomer zou beginnen. Dat is dus niet gelukt. Evengoed is de toestemming van OCW een gigantisch blijk van vertrouwen. Ons Vertalershuis kan nog decennia door.

We mikken nu op zomer 2022. En we hopen dat iedereen dan ziet dat het de moeite en het wachten waard was! Het wordt nog mooier en comfortabeler dan het al was. Het Vertalershuis krijgt een boost; die grote bibliotheek met meer ruimte voor verbindende activiteiten... ik kijk er erg naar uit en denk bijvoorbeeld aan bijeenkomsten met rechtenmensen, redacteuren en vertalers. We gaan dus ook inhoudelijk vernieuwen, bijvoorbeeld in de programmering.

Verwachten jullie ook andere bewoners?

Ja. We ontvingen in het Vertalershuis Amsterdam alleen geaccrediteerde vertalers die aan een literaire boekvertaling werken. Maar juist jonge of beginnende vertalers willen we er ook graag bij hebben. Mensen maken al een ideële keuze door dit vak te ambiëren; dan is de mogelijkheid om maximaal twee maanden met een beurs te werken in hartje Amsterdam een belangrijke en aantrekkelijke steun in de rug. Ik vind het zonde dat een verblijf in het Vertalershuis juist voor die mensen niet is weggelegd, omdat ze nog niet goed genoeg zijn om ‘op de lijst te komen’. Door zo’n verblijf zouden ze heel veel kunnen leren: de taal natuurlijk, maar ook via het contact met collega-vertalers.

We zoeken naar oplossingen: hoe kunnen zij wel in het Vertalershuis werken? We gaan uiteraard niet de drempel voor de lijst verlagen. Die moet echt een waarborg zijn voor buitenlandse uitgevers; ze moeten erop kunnen vertrouwen dat de geaccrediteerde vertalers goed werk leveren. Dus zoeken we naar voorwaarden; zo’n verblijf moet natuurlijk wel iets opleveren. Misschien kunnen sommige beginners nog geen hele literaire roman vertalen, maar wel kleinere teksten, of niet literair werk. Of ze onderzoeken het vak, ook daar sta ik wel voor open. We plannen om een of zelfs twee kamers voor deze groep vertalers in spe te reserveren.

Dus over een jaar...

Hebben we in juni een bijzondere, zomerse en hybride editie van de Literaire Vertaaldagen beleefd – en zitten we in een volledig verbouwd, gerenoveerd Vertalershuis met allemaal nieuwe mogelijkheden. Dat is ons doel.

Het zal veel mensen tegenvallen die hadden gehoopt om al in het voorjaar weer te kunnen komen. Maar het wordt echt mooi. De vijf kamers worden thematisch ingericht rond het werk van een Nederlandse auteur. Wie dat worden houden we heel graag geheim om bij de feestelijke opening bekend te maken. Maar uit welke eeuw de auteur ook moge komen: we leveren nadrukkelijk niet in op de kwaliteit van de bedden, bureaus en bureaustoelen.

Hoe dan ook, het gaat gebeuren, en het wordt echt een verbetering. En dan: welkom terug, allemaal!

18-11-2021 in weblog

Over Andrea Kluitmann

Andrea Kluitmann (1966) werd geboren in Duitsland en studeerde Duitse taal- en letterkunde in Bochum en Amsterdam. Ze vertaalt romans, toneelstukken, graphic novels en filmscenario’s. Verder is ze voorzitter van Stichting VertaalVerhaal, mede-organisator van de jaarlijkse Vertalersgeluktournee en werkt ze als taaltrainer Duits voor auteurs en andere mensen uit de culturele sector. Ze geeft workshops en lezingen over spreken in het openbaar, vertalen en literatuur. Vanaf najaar 2020 schrijft ze regelmatig een column over het Vertalershuis Amsterdam.