Vertalershuis Amsterdam

Snuffelen

Door Andrea Kluitmann

Toen ik jaren geleden als vertaler bij een groot bedrijf werkte, werden er op een gegeven moment ‘snuffelstages’ ingevoerd. Doel was om mensen de kans te geven om te kijken of ander werk binnen of buiten de organisatie bij hen zou passen. Tegelijkertijd diende het als middel tegen het algehele indutten, al werd dat anders geformuleerd. Op onze vertaalafdeling kregen we de meest uiteenlopende collega’s die een aantal weken met ons meeliepen.

Zo herinner ik me een vrouw uit het voormalige Joegoslavië die in haar jeugd in Duitsland had gewoond, een man uit Purmerend met een Poolse vrouw die vele jaren in Polen had doorgebracht, een meisje met Turkse ouders en een man uit Castricum met een uitzonderlijk talent voor vreemde talen. In de omschrijving voor de snuffelstages stond nadrukkelijk vermeld dat er geen toelatingseisen waren. In principe mocht iedereen alles uitproberen. Nu hadden al onze snuffelstagiairs wel ‘iets’ met talen, anders kom je waarschijnlijk ook niet op het idee dat je graag eens met het werk van een vertaalafdeling wilt kennismaken.

En al zit er zeker iets in het gezegde ‘Knowing two languages doesn’t make you a translator any more than having ten fingers makes you a pianist’ – toch vormt die talenkennis een basis waaruit soms iets kan groeien.

Ik vond die snuffelstages een subliem idee, vooral de laagdrempeligheid ervan, die namelijk ook leidde tot onbevangenheid. Met een beetje aanmoediging durfden de snuffelaars van alles te doen en ook van alles te vragen, wat ook voor de vaste vertalers erg verhelderend was.

Als je iemand die nog nooit heeft vertaald bijvoorbeeld een juridische tekst ter vertaling geeft, dan weet je zeker dat het geen bruikbare tekst zal opleveren. Maar dat geeft helemaal niet, het is een kwestie van ‘failing forward’. Al doende komen mensen van alles tegen. Ze krijgen vat op de terminologie, verzinnen oplossingen, leren de tijdsinvestering inschatten en gaan nadenken over woordkeuze, stijl en nog veel meer. Het gaat niet om het resultaat, maar om het speelse karakter. In de psychologie heet dat ‘playful work design’. Dat betekent dat je probeert om werk als een spel te zien. Dit fenomeen is onlangs wetenschappelijk onderzocht door een team aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, en het blijkt dat speelser werken je vrolijker, creatiever en zelfs productiever maakt.

In een van mijn laatste stukjes had ik het over pandemiewinst, de veel bredere geografische spreiding onder de deelnemers aan de Literaire Vertaaldagen 2020/2021, die online plaatsvond.

Het organisatieteam van dit event kwam er achter dat er nog veel meer voordelen waren aan het online-karakter. Naast de vaste bezoekers had zich namelijk ook een ander soort deelnemers aangemeld dan gebruikelijk: studenten, beginnende vertalers en geïnteresseerde lezers. Voor velen van hen was de drempel normaliter te hoog, maar nu, in de veiligheid van de eigen huiskamer en het digitale en gemute gebeuren, durfden ze wel. Hun reacties waren bijzonder enthousiast. Dit is dus dé manier om mensen meer voeling te laten krijgen met het vak, door ze te laten snuffelen.

In een ideale wereld durf je dat natuurlijk ook in een ‘live-situatie’, maar ik herinner me maar al te goed de naakte angst als beginner bij workshops, waardoor je soms nauwelijks aan leren toekwam. Het lijkt me veel effectiever om op volledig ontspannen wijze mee te kijken hoe ervaren collega’s vertalen, over een tekst praten, met redactie omgaan, et cetera – althans in het prille begin.

Ook ervaren vertalers vormden trouwens een ‘nieuwe’ groep bij de online Vertaaldagen; vaak kwamen ze niet meer ieder jaar in december naar De Rode Hoed en namen ze nooit meer deel aan de vertaalworkshops waar volgens hen te veel beginners zaten. Bovendien hadden ze wel eens zin in iets anders. Ze werden op hun wenken bediend; de sessies met de Nederlandse en buitenlandse redacteuren vielen zeer in de smaak; het principe ‘meer mensen uit het veld aan het woord’ bleek te voorzien in een diepe behoefte.

Het is natuurlijk niet nieuw om events online te kunnen volgen. In 2013 zat ik op het eiland La Palma te kijken naar de toekenning van het eredoctoraat van de Universiteit Leiden aan collega-vertaler Rien Verhoef. Ook de Vertaalslagen 2013 en 2014 werden live gestreamd vanuit De Balie, en die kun je zelfs nu nog bekijken op YouTube.

Nieuw is dat je ook kleine en vrij intieme bijeenkomsten digitaal kunt bijwonen. De vorm die de organisatoren van de Vertaaldagen hadden bedacht, een uitgekiende mix van goed geleide live-gesprekken en workshops, werkte uitstekend. Door die opbouw was er ruimte voor meer algemene beschouwingen en er werd ook diep ingegaan op de concrete vertaling. Dat laatste vonden ook veel auteurs, zoals bijvoorbeeld de Italiaanse Claudia Durastani die over de sessie met vertaalster Manon Smits en De Bezige Bij-redacteur Peter van der Zwaag enthousiast zei de bijeenkomst als bijzonder volwaardig en bevredigend te hebben ervaren.

Wat een topprestatie, zo’n nieuw concept succesvol op poten zetten!

De opzet is zeker ook in niet-coronatijden fijn: een aanbod waarmee je zowel een heel specifiek groepje vertalers kunt bereiken als een breder publiek. Een programma waarin je niet alleen vertalers, maar ook veel andere mensen uit de literaire wereld aan het woord laat. Een welkom bijeffect zou zomaar kunnen zijn dat je op die manier automatisch aandacht creëert voor het belang van de vertaler in het boekenvak.

Al die digitale wondermogelijkheden zouden je haast doen vergeten wat we het liefste willen: samen zijn met echte mensen. Geroezemoes, te veel jassen aan een kapstok, een zaal vol boekenmensen, lachen, kattenharen op de schouders van de vertaler voor je, geschuif van stoelen, kuchen, lunchen, samen het glas heffen!

En snuffelaars van harte welkom, live of online.

24-06-2021 in weblog

Over Andrea Kluitmann

Andrea Kluitmann (1966) werd geboren in Duitsland en studeerde Duitse taal- en letterkunde in Bochum en Amsterdam. Ze vertaalt romans, toneelstukken, graphic novels en filmscenario’s. Verder is ze voorzitter van Stichting VertaalVerhaal, mede-organisator van de jaarlijkse Vertalersgeluktournee en werkt ze als taaltrainer Duits voor auteurs en andere mensen uit de culturele sector. Ze geeft workshops en lezingen over spreken in het openbaar, vertalen en literatuur. Vanaf najaar 2020 schrijft ze regelmatig een column over het Vertalershuis Amsterdam.