Vertalershuis Amsterdam

Kleine wereld, grote wereld

Door Andrea Kluitmann

Ik bekijk websites van collega’s omdat ik er – na een aarzelperiode van maar liefst 15 jaar – zelf eentje laat maken. Wat me bij de sites van de Duitse vertalers opvalt, is dat de meesten bij ‘Over mij’ onder ‘bijscholingen’ allerlei belangrijke workshops vermelden. De onbetwiste nummer 1 is de welhaast legendarische workshop ‘Wie redigiere ich mich selbst?’die jarenlang plaatsvond onder leiding van vertaalster Russisch-Duits Rosemarie Tietze en redactrice Bärbel Flad.

Honderden vertalers in het Duits hebben ze onder hun hoede gehad. Ook voor mij blijft deze één week durende bijeenkomst de workshop waar ik het meest over vertalen heb geleerd. In het Europäisches Übersetzerkollegium in Straelen zaten we met tien vertalers uit zeven verschillende brontalen. Je leert wat je kunt doen tegen de ‘blindheid’ tegenover je eigen tekst en je slijpt je Duits aan de hand van de door alle deelnemers van tevoren ingediende vertalingen. Er moet een autonome tekst ontstaan die helemaal op zichzelf staat, wat beslist niet betekent dat je het origineel zou negeren. Daarbij vraag je je consequent af welke mogelijkheden het Duits biedt die er misschien in de betreffende brontaal niet zijn. Door de keur aan brontalen heb je gedeeltelijk geen idee wat er in het origineel van je medecursisten stond, en lees je dus met de blik van de lezer.

In Duitsland worden al heel lang workshops georganiseerd voor vertalers in het Duits, ongeacht uit welke taal ze vertalen.

Bij de Nederlands-Vlaamse Literaire Vertaaldagen is dat lange tijd anders geweest: daar waren de vertaalworkshops steeds per talencombinatie gescheiden. Pas vanaf 2014 kwamen er ook algemene workshops voor vertalers in of uit alle talen, bijvoorbeeld Vertalen uit het Fries, Spreken in het openbaar, Schrijven over vertalen, Gebruik van vertaaltools, Toneelvertalingen of een workshop ‘Hoe verkoop ik mijn werk (en een beetje mijzelf)’.

Toen kwam 2020. Ruim een jaar eerder was Marije de Bie aangetreden als coördinator van het Vertalershuis Amsterdam, de organisator van dit belangrijke event. Thema was ‘Vertalen en muziek. Het dienen van twee muzen’. In de Rode Hoed hield ze een fraaie openingsspeech, we zagen gebarentolk Mirjam Stolk liedjes vertolken (hier bijvoorbeeld Queens Show must go on). En met meer dan 300 vertalers zongen we On a Sunny Whitsunday, David Colmers vertaling van Annie M.G. Schmidts/Harrie Banninks Op een mooie pinksterdag.

Dierbare herinneringen.

Maar terug naar 2020, terug naar de Vertaaldagen 2020/2021, een wegens de pandemie volledig digitale 22ste editie met als thema ‘Van auteur tot redacteur tot vertaler’. Op tien dagen in januari en februari vonden gesprekken plaats met schrijvers, redacteuren en vertalers in een gecombineerde symposium- en workshopdag. Het bijzondere was dat nadrukkelijk alle vertalers waren uitgenodigd, ook als de workshop niet over hun talencombinatie ging. De gespreksonderwerpen waren namelijk voor vertalers in en uit alle talen interessant. Zelf nam ik bijvoorbeeld deel aan het vertaalatelier Hebreeuws rond de winnaar van de Letterenfonds Vertaalprijs Ran HaCohen, vertaler Nederlands-Hebreeuws van onder meer Multatuli, Couperus, Dimitri Verhulst en Anna Enquist. We zagen een interessante film met een ontmoeting tussen Ran en zijn redacteur Menakhem Perry. Ran legt uit dat er in het Hebreeuws – net als in het Duits en vast nog meer talen – een groot verschil bestaat tussen spreek- en schrijftaal, anders dan in het Nederlands, waar je vaak kunt schrijven zoals je spreekt. Daardoor is formele taal misschien wel makkelijker te vertalen dan actuele omgangstaal.

Ruben Verhasselt, vertaler Hebreeuws-Nederlands, presenteerde daarna het ontspannen gesprek tussen Ran, Anna Enquist en de deelnemers aan de hand van een fragment uit zijn vertaling van haar roman Het meesterstuk. Ik vroeg Ruben naar zijn ervaringen. Hij wist van tevoren dat er weinig deelnemers waren die het Hebreeuws machtig waren en heeft ervoor gewaakt dat de bespreking van vertaalproblemen ook voor niet-sprekers van het Hebreeuws te volgen was.

In de workshop zaten talrijke vertalers uit of in het Duits, Engels, Turks, Italiaans en Spaans, die verspreid over de hele wereld wonen. Mensen die normaal gesproken nooit voor twee dagen in december naar Amsterdam konden afreizen waren er nu wel. Je reinste pandemiewinst!

Overigens ook voor vertalers die wel in de buurt van Amsterdam wonen: wanneer heb je anders de kans om te luisteren naar auteurs die met vertalers over hun werk praten? Een format dat heel veel zinnigs oplevert en wat mij betreft beslist moet blijven. Wanneer hoor je een Israëlische of Engelse redacteur zo lang aan het woord? Of een Nederlandse redacteur die zo open en geconcentreerd over zijn vak vertelt? Over Menakhem Perry vertelde Ruben dat hij in Israel absoluut ‘de literatuurpaus’ is. Plotseling zit je met een collega en de Israëlische literatuurpaus in een huis met een prachtige tuin in Tel Aviv!

De wereld is in het afgelopen jaar kleiner en tegelijkertijd groter geworden.

14-05-2021 in weblog

Over Andrea Kluitmann

Andrea Kluitmann (1966) werd geboren in Duitsland en studeerde Duitse taal- en letterkunde in Bochum en Amsterdam. Ze vertaalt romans, toneelstukken, graphic novels en filmscenario’s. Verder is ze voorzitter van Stichting VertaalVerhaal, mede-organisator van de jaarlijkse Vertalersgeluktournee en werkt ze als taaltrainer Duits voor auteurs en andere mensen uit de culturele sector. Ze geeft workshops en lezingen over spreken in het openbaar, vertalen en literatuur. Vanaf najaar 2020 schrijft ze iedere maand een column over het Vertalershuis Amsterdam.